Şirketin ismi “Theranos”… İngilizce “therapy” (tedavi) ve “diagnosis” (teşhis) sözlerinin birleşimi. Geliştirdikleri “Edison” isimli mikrodalga fırın büyüklüğündeki bir aletle klâsik kan analizi prosedürlerini ihtilal niteliğinde bir yaklaşımla tarihe gömmeyi, kapsamlı bir kan analizi için gerekli olan ve damar yolundan alınan tüplerce kan yerine, parmak ucunu delerek alınan birkaç damla kan ile 600’e yakın analiz yapıp, 200’e yakın hastalığı teşhis etmeyi hedefliyorlar. Bunların hepsini de bir kaç dakikaya sığdıracaklarını argüman ediyorlar. “LabCorp” ve “Quest” üzere büyük Amerikan laboratuvar şirketlerinin karşısına, Davut’un Calut’a meydan okuması üzere dikiliyorlar.
Fikrin sahibi, şirketin kurucusu ve CEO’su, 2003 yılında 19 yaşında Stanford Üniversitesindeki eğitimini yarıda bırakarak iş hayatına atılan, sarışın, mavi gözlü, konuşurken sesini kalınlaştıran, gözlerini hiç kırpmayan, idolüm dediği Steve Jobs üzere yalnızca siyah boğazlı kazak giyen Silikon Vadisi’nin gözdesi Elizabeth Holmes. 2014 yılına gelindiğinde 800 çalışanı, dışarıdan aldığı 700 milyon dolarlık yatırım ve 9 milyar dolarlık piyasa değerlendirmesi ile “Theranos” Elizabeth Holmes’u bir anda dünyanın en genç bayan dolar milyarderi haline getiriyor. Amerikan liberal medyası bu genç ve etkileyici bayana bayılıyor. Ne de olsa kıssa tipik bir “Amerikan Rüyası” örneği. Üniversite eğitimini yarıda bırakıp hayallerinin peşinden koşan, sıfırdan başlayıp bir servet sahibi olan ve her şeyden kıymetlisi sıhhat bölümünün en kıymetli sorunlarından birisini çözmeyi başaran genç, hoş ve özgür bayan girişimci… “Siz kâfi ki kendinize inanın gerisi kolay” safsatasının yürüyen örneği…
Yatırımcıları ortasında Rupert Murdoch ve Larry Ellison üzere milyarderler, idare heyeti üyeleri ortasında ise eski ABD dış işleri bakanları George Shultz (ki George Shultz neredeyse şirketin sözcüsü üzere davranmış ve tüm etrafını de bu sarışın, mavi gözlü kıza yardım etmek için seferber etmiş) ve Henry Kissenger, senatörler Sam Nunn ve Bill First, savunma bakanları William Perry ve James Mattis üzere tesirli siyasetçiler olan şirket kıymetli muahedeler da yapmaya başlar. Bunlardan en dikkat cazibeli olanı Amerikan perakende ecza devi Walgreens ile yapılan muahede. 140 milyon dolar karşılığında tüm Walgreens eczanelerinde “Theranos” merkezleri kurulması. Böylece beşerler meskenlerine en yakın eczaneye gidip, gereksinimleri olan kan analizlerini parmaklarından alınan bir iki damla kan ile birkaç dakika içinde yaptırabilecek, iğneden korkanlar ise bir daha asla o endişeyle yüzleşmek zorunda kalmayacaklardır.
YENİ VE BÜYÜK BİR SİLİKON VADİSİ MİTOLOJİSİ VE KAHRAMANI DOĞMUŞTUR
Pilot eczaneler seçilir, reklam ve tanıtımlar yapılmaya başlanır. Tabipler hastaları buralara yönlendirmeye başlar. CEO Elizabeth her yere konuşma yapmaya davet edilir. Forbes mecmuasına kapak olur. Artık kan testlerinin ucuzlaması ve kolaylaşması ile ölümcül hastalıklar erkenden teşhis edilebilecek, beşerler mevt yüzünden sevdiklerinden erkenden ayrılmak zorunda kalmayacaklardır. Eski “uçkuru bozuk” lider Bill Clinton bile kendisiyle 2015 yılında bir söyleşi yapar. Elizabeth Holmes, ABD’nin teknoloji ve yatırım etraflarının seçkinlerinden bir tanesi haline gelmiştir. Konuşmalarında yaşlı gözlerle kendi amcasının cilt kanserinden öldüğünü, o vakitler “Edison” üzere bir alet olsaydı erken teşhis sayesinde bu kadar çabuk ölmeyeceğini anlatır(bu kıssanın sonradan hakikat olmadığı ortaya çıkacaktır). Yeni ve büyük bir silikon vadisi mitolojisi ve kahramanı doğmuştur…
Genç bayan o kadar geniş bir sis perdesi ve büyüleyici bir hayal ortaya koymuştur ki, en başta açgözlü yatırımcıların sonra da destekçilerin ve medyanın gözlerini kamaştırmıştır. Farklı yerlerden bir grup berbat kokular gelmektedir lakin daha kimse bunları birleştirip bir mana verme uğraşında değildir. Mesela şirketin 2005 yılından beri en yetkili bilim uzmanı olan Ian Gibbons bir patent başvurusu esnasında kendisinden şirket lehinde tabir vermesi istendiği için Mayıs 2013’te intihar eder. Bir Theranos yetkilisi sonraki gün bilim adamının eşini arayarak elinde şirketle ilgili ne varsa çabucak yollamasını ister. Düzgün baş sıhhati yahut taziye dilenmez. İntihar eden adam şirketin en değerli bilim adamıdır.
KRONİK BİR YALANCI VE SOSYOPAT
Pilot eczanelerde başlanan uygulamalarda ise argüman edildiği üzere hastanın parmağı delinerek değil bir sıhhat vazifelisi tarafından damardan kan alınmaktadır ve test sonuçlarının çıkması klasik laboratuvarlardan farksız olarak tekrar günler sürmektedir. Bu ortada George Shultz’un torunu olan ve şirkette çalışan Tyler Shultz bir grup aksilikler olduğunun farkına varır. İşvereni olan Elizabeth ile konuşmak ister ancak şiddetli bir halde reddedilir ve dedesine şikâyet edilir. Dedesi bile genç adama inanmaz ve kızar. Bunun üzerine Tyler, Wall Street Journal gazetesinden bir muhabire sıkıntısını anlatan bir e-posta yollar ve gerisi çorap söküğü üzere gelir.
700 MİLYON DOLAR YATIRIM ALDI
İşin özünde genç bayan kronik bir yalancı ve sosyopattır. Bir fikri vardır, bu fikri güzelce pazarlamış ve insanları kandırarak 700 milyon dolar yatırım almıştır. Elde bir eser vardır ama bu eser argüman edildiği üzere 600 başka kan testi değil fakat 10-15 civarında test yapabiliyordur. Sonradan anlaşıldığına nazaran bunları da yanlış yapıyordur zira pilot eczanelerde kan verenler kendi analizlerinde hiç görmedikleri pahalar görmeye başlamışlardır ve öteki yerlerde yaptırdıkları analizlerle karşılaştırdıklarında bir tutarsızlık olduğunu görürler. Ayrıyeten süreçler epey da değerlidir. En büyük rezalet ise öteki testlerin yapılması için alınan kanların genel merkeze yollandığı ve bu testlerin orada piyasada kullanılan Siemens marka makinelerle ve Theranos’un kelamda savaş açtığı şirketlerin izlediği yollarla yapıldığının ortaya çıkmasıdır. Yapılan röportajlarda artık palavraya ayak uyduramayan şirket çalışanları da sav edilen hizmetin Edison boyutlarında bir alet ile verilmesinin imkânsız olduğunu itiraf ederler.
KENDİSİNİN BİR DEVRİMCİ OLDUĞUNU SÖYLEDİ
Şirkete karşı birinci adım Ekim 2015’de John Carreyrou imzalı Wall Street Journal makalesi ile atılır. Elizabeth Holmes savlarla ilgili çalışanlarına bile hiçbir açıklama yapmaz. Daha sonra tüm suçlamaları reddeder. Kendisinin bir devrimci olduğunu ve tarih boyunca tüm devrimcilerin heyeti sistem karşısında tıpkı muameleye maruz kaldığını söyler. Bu bir karalama kampanyasıdır. Türel yollara başvurarak tüm haklarını savunacaktır. Yani anlayacağınız sevgili okuyucular bizim de ülkemizde çok alışık olduğumuz “mağdur edebiyatına” başlar. Lakin artık geri dönülmez yola girilmiştir ve şirketin birçok üst seviye yetkilisi öne çıkarak gerçekleri anlatmaya başlar. Mevzu insan sıhhatidir ve yapılacak en ufak bir yanılgı insan hayatını tehdit etmektedir.
Bu hoş, hırslı, yalancı ve ilgi düşkünü sosyopat hanım kız, peşine kelli felli bir sürü varlıklı ve mevki sahibi amcayı da takarak insan hayatıyla zar atmaya başlamıştır. Son ana kadar birçoğu da yetkililer yerine Elizabeth Holmes’a inanmaya ve O’nu savunmaya devam eder. Yapılan araştırmalar sonucu ise mahkeme süreçleri başlar, şirket kapatılır, Elizabeth Holmes federal mahkemede 20 yıla yakın mahpus cezası ile yargılanmaya başlar. Daha dava sonuçlanmadı, devam ediyor ve genç bayanın durumu pek de parlak görünmüyor.
İnsanoğlu hırslı ve açgözlü olmaya meyilli bir varlık. Tutkularının, siyasi yahut dini dogmaların esiri olan bir sürü insan var ve genelde kararlarını bu doğrultuda verip diğerlerini hiçe sayıyorlar. Hele bir de kendilerine inanacak bir iki tane de enayi bulurlarsa bu tutku ve hırslar birçok insanın hayatını berbat istikamette etkiliyor. Bahis sıhhat olunca da geçen hafta Sackler Ailesi hakkında yazdığımız üzere vahim sonuçlar doğabiliyor. Theranos örneğinde ise düzenbazlık birkaç hassas insan tarafından çok fazla büyümeden ve daha makus sonuçlara yol açmadan önlenmiş. Dünyamız diğerlerine riyakâr diyen lakin kendi ikiyüzlülüğünün farkında olmayan beşerlerle dolu. Çoğunluk kısa yoldan para kazanma, servet sahibi olma peşinde. Ahlaki pusulamızın daima vicdanımızı göstermesi dileğiyle…
Mehmet Ömer Dedeoğlu