Son günlerde toplumsal medya ve haber kaynaklarında polisin hukuk dışı, gereksiz ve orantısız güç kullanımına ait imaj paylaşımları çoğaldı. Yakın periyoda baktığımızda, Adana Seyhan’da polisin Suriyeli bir genci vurarak öldürmesi sonrasında son örnekler Edirne, Zeytinburnu, Kadıköy, Eyüp, Çorlu’da vb. yurdun birçok yerinde görüldü. Dilek edenlerin internetten kolaylıkla ulaşabildiği bu olayların ayrıntılarına girmeyeceğim. İnsanların konutlarında oldukları bu pandemi günlerinde cep telefonları ile balkonlardan, camlardan çekilen bu kayıtlar telaşla ve ibretle izleniyor.
Sokaktaki kolluk güçlerinin vatandaşlara kaba ve şiddete varan sert müdahalelerinin git gide daha yaygın hale gelmesi tesadüf olarak görülemez ve irdelenmeye muhtaçtır. Ben de eski bir kolluk amiri ve güvenlik bürokrasisi yöneticisi olarak mevzuyu irdelemeye çalışacağım.
Son olarak Çorlu’da yaşanan bir olay üzerine İçişleri Bakan Yardımcısı ve Bakanlık Sözcüsü bir açıklama yaptı. Bu çeşit haber ve paylaşımların artması; polis şiddetinin daha sık görünür olması olarak değil de, emniyet teşkilatını yıpratmaya yönelik teyitsiz haberler ve “provokatif bir kampanya” olarak değerlendirildi. Mevzuyu ekranlara taşıyan haber kanalı için “malum 'Tele 1' isimli televizyon kanalı Polis Teşkilatımızı haksız yere itham etmiştir” denildi. Halbuki Tele 1 kanalı olayı yalnızca haber çerçevesinde sunmuştu, teşkilatın topyekûn ve haksız ithamı kelam konusu değildi. Bu tıp resmi açıklamalar bahse ‘yukarılardan’ bakışın ipuçlarını veriyordu bize.
İNSANLARDA ÖFKE VE ŞİDDETİN SEBEPLERİ
Her durumda profesyonel soğukkanlılığını elden yitirmemesi gereken kolluk görevlilerin tüm bu olaylarda öfkelerini denetim edemedikleri görülmektedir. Şu gerçeği hatırlamakta fayda var; tüm beşerler güzellikleri ve kötülükleri az yahut çok, içlerinde barındırırlar. Hepimiz aldığımız eğitim, görgü kuralları, ahlak, inanç, ceza yahut dışlanma korkusu, toplumsal normlar ve beklentiler gereği içimizdeki yeterlilikleri öne çıkarmaya, kötülükleri baskılamaya çabalarız.
Öfke ve bunun sonucunda az-çok şiddet duygusu tüm insanlarda bir halde oluşuyor. Öfke denetimi ve öfkenin oluşturduğu agresyon duygusu ile baş etmek her kes için çok kolay olmuyor. Etrafımızdaki değişik karakterlerdeki insanları göz önüne getirince kimisini daha sakin ve uyumlu, kimisini de daha agresif, doğuşçu ve şiddete eğimli olarak tanımlarız. Toplumumuzun genelinde öfke davranışlarının ve saldırgan eğilimlerin gittikçe arttığı gerçeği toplumsal medyaya, haberlere, şimdiki müşahedelere ve tüm istatistiklere yansıyor.
İKTİDARLA BİRLİKTE TOPLUM DA OTORİTERLEŞTİ
Toplumun duygusal profilindeki bu sertlik siyasal bağlar ve bağlantıda de görülüyor. Aslında toplumdaki bu duygusal sertlik büyük ölçüde siyaset lisanının sertleşmesinden kaynaklanıyor. İçerisinde şiddet hisleri da barındıran sert siyasal ve toplumsal kutuplaşmaların toplum içindeki huzur, barış ve uzlaşma kültürünü nedeyse yok eder seviyeye geldiğini herkes görüyor. Toplum adeta barut fıçısı üzere, en sıradan mevzularda sokakta yahut trafikte başlayan sert tartışmalar anında büyük arbedelere dönüşebiliyor. (10 Nisan gecesi, sokağa çıkma yasağının iki saat evvel açıklanması sonrasında marketlere atak eden kalabalıkların sert arbede imgelerini hatırlayalım.)
Siyasal iktidar geleceğini demokrasiden uzaklaşma ve otoriterleşmede görürken toplumda da otorite kültürü büyük ölçüde gelişti. Otoriteye ve güce sorgusuz itaat eden beşerler güç kullanımının gerekliliğine inandıklarından, bu şahıslar de kendi “güç” alanlarını inşa etme eğiliminde oluyorlar. Kendilerine atfettikleri bu gücü gerektiğinde kullan(a)mamak ise zafiyet ve acziyet olarak görülüyor. Kolluğun çok güç kullanma eğilimi de büyük ölçüde bu anlayıştan kaynaklanıyor. Böylelikle toplumda oluşan güçler hiyerarşisi içinde, kendini görece üstte tanımlayan şahıslar (ve kamu görevlileri) daha altta gördüklerine güç uygulama hakkını kendilerinde görebiliyorlar.
KOLLUĞUN ŞİDDETE EĞİLİMİ NEDEN ARTIYOR
Kolluk güçlerinde şiddet eğiliminin artmasının sebepleri analiz edilirken, üstte ele aldığım toplumsal ve siyasal omurdaki kutuplaşma ve sertleşmelerin değerli etkenler olduğu görülüyor. Öteki kıymetli bir sebep de; otoriterleşme ile birlikte kozmik hukuktan, temel insan hak ve özgürlüklerinden uzaklaşma ile ilgilidir.
Devlet idaresinde en üstlerden itibaren sınırsız güç kullanma, hukuku yok sayma ve hesap vermeme eğilimleri meşrulaştırılınca, gücünü kamu yönetiminden alan daha alt ünitelerde de bunun yansımaları illaki görülüyor. Kamu idaresi; hukukun üstünlüğüne, bağımsız yargıya, şeffaflığa, hesap verilebilirliğe, anayasaya ve güçler ayrılığı temel temellerine dayanmazsa, en üstten en alta kadar tüm idare ögelerinde az yahut çok keyfilik eğilimleri kesinlikle ortaya çıkacaktır.
Kamu gücünü güç kullanma yetkisi ile birlikte donanmış olan kolluk, bu gücünün yasal sonlarını artık çok da önemsemez duruma gelebilmektedir. Maddelerle verilen sıkıntı kullanma yetkisinin açıkça belirlenmiş şartları, bu kademeden sonra gereksiz ayak bağı olarak görülebilmektedir.
Kadıköy’de bir polis memurunun tokatladığı kurye “senin bana vurman gerçek mu abi” dediğinde polisin “doğru, zira ben ona karar verdim” demesi işte tam da bu yüzdendir. Bu anlayışa nazaran kamu otoritesi bir karar verir ve uygular, kesinlikle bir bildiği vardır! Bunun için uygulamanın muhataplarına evvelden sormaya yahut sonradan hesabını vermeye muhtaçlığı da vakti da yoktur zaten!
Bu olayların çoğalmasında etkenler yalnızca bu çizdiğim çerçeve ile sonlu değildir kuşkusuz. Son yıllarda işçi alımında partizanlaşma ve liyakatten uzaklaşma, genel manada polis eğitim kalitesindeki düşüş dikkat çekmektedir. Ayrıyeten, Polis Koleji ve Akademisinin kapatılarak polis amirlerinin eğitimlerinin son derece yetersiz hale getirilmesi, işçi kontrolünde ve ödül-ceza sistemindeki eksiklikler de kıymetlidir. Çok sayıda eğitimsiz bekçi alımı ve bunların yetkilerindeki baş karışıklıkları, çalışanın pandemi sürecindeki iş yükünün artması vb. birçok yan etken de sayılabilir.
VATANDAŞTAN MUTLAK İTAAT BEKLENİYOR
Otorite ve güç kullanımı ayrıcalığı, bunu kullanan şahsa çok daha güçlü ve hesap sorulamaz olduğu hissini verebilir. Böylelikle kolluk, kullandığı kamu otoritesini vakit içinde ferdî gücü üzere algılama eğilimine girebilir. Bu gücün ve otoritenin sorgulandığı ya da küçümsendiği duygusu kolluğu bazen öfkelendiriyor. Öfkenin giderilmesi eforu da birden fazla vakit yüksek sesle bağırmaya ve devamında açıktan şiddete dönüşebiliyor.
Özellikle öfke denetimi zayıf ve çoğunlukla genç yaşlardaki kolluk çalışanında yaygın olarak; “devlet beni kolluk olarak güç kullanmak dahil bir sürü yetkiyle donatmış, sen sıradan bir vatandaş olarak benim bu otoritemi nasıl sorgulamaya kalkışırsın” anlayışının oluştuğu gözlemlenmektedir. Vatandaşın derhal itaat davranışı göstermeyip itirazı, kelamlı yahut fizikî direnmesi bu sebeplerle kolluktan çok sert reaksiyon görmesine neden olabiliyor. Daha da ötesi, şiddete uğramış vatandaş “polise direnç ve fizikî saldırı” cürmünden mahkemeye sevk edilip tutuklanmaları da sağlanabiliyor. Haksız taarruza karşı oluşabilecek kişinin yasal meşru müdafaa hakkı kolluk karşısında geçersiz görülüyor.
Son yaşadığımız sert örnekler genelde sokağa çıkma yasağı ihlallerinde görülüyor. Yani ortada kişi ve kamu güvenliğini direkt riske eden ağır aksiyonlar de yok. Kolluğun kullandığı ölçüsüz güç temel hak ve özgürlük talep edenlere, marijial ve muhalif görülen kişi yahut kümelere yönelik olduğunda sonuçların çok daha sert olduğu görülüyor. Kendisini vatansever, karşısındakileri ise düşman üzere görme eğiliminde olan kimi görevlilerin, cezasızlıktan emin biçimde elinin ayarını (!) güzelce kaçırabildiği çok kere görüldü.
İDARE BU OLAYLARI CİDDİYETLE SORUŞTURUYOR MU
Özellikle 2013’de yaşanan seyahat aksiyonları sonrası dikkat çeken kolluğun yersiz ve çoka kaçan güç kullanma eğiliminin, 15 Temmuz sonrasında daha da arttığı gözlemlenmektedir. Bu özel periyotlarda yönetimin izafi artan müsamahası kolluk işçisinde “cezasızlık” duygusunun oluşmasına katkı sağlamaktadır. Yönetenlerin bu yaklaşımları sonucunda, işçinin disiplin alışkanlıklarının vakitle olumsuz tarafta değiştiği görülmektedir.
Hata yapan kamu görevlisinin hareketinin lanse olmasını “ yönetimin zafiyetinin görünür olması” olarak algılayan yöneticiler öncelikle olayları örtbas etme eğilime girebiliyorlar. Olaylar tanık ve kanıtlarla ortada ise ve üstelik kamuoyuna yansımışsa, şikâyetçiler kararlılıklarından geri adım atmazlarsa ve üstelik kamera imajları de varsa, soruşturmalardan makul ölçüde sonuçlar alınabildiği görülmektedir. Cep telefonu ile çekim yapan bireyleri polisin engelleme gayretleri ve bunlara sert müdahaleye yönelmesi işte bu yüzdendir.
İdare bu tıp paylaşımların artmasını “Emniyet Teşkilatını yıpratmaya yönelik provokatif bir kampanya” olarak değerlendirdiği sürece bu tıp olayların azalmayacağı anlaşılmalıdır. iktidarın, mülki makamların ve kolluk yöneticilerinin böylesi hukuk dışı sertlikleri asla onaylamadıkları, ilgililer hakkında hukukun gerektirdiği isimli ve disiplin soruşturmalarının ciddiyetle yapılacağı çalışanlara ve kamuoyuna yüksek sesle söylenmelidir. Bu kararlılık vurgulandığında ve yaptırımları önemli olarak uygulandığında, emsal olayların derhal minimize olacağı görülecektir.
Emekli Birinci Sınıf Emniyet Müdürü ve Polis Başmüfettişi Yusuf Fidan