Yalancılığın, kurnazlığın, bireyciliğin, nezaketsizliğin ve bilcümle berbatlığın, yer yer el altından yer yer açıktan yüceltildiği; gerçeğin, gerçekliğin ve gerçeklerin bulanıklaştırıldığı bir vakit dilimindeyiz. Kıymetleri değersiz kılan, maneviyatı hiçe sayan, gerçek yerine varsanı ile hayat süren, belirsizlik ve düzensizlikten beslenen; “klasik hakikat, akıl, kimlik ve nesnellik nosyonlarından, kozmik ilerleme ya da kurtuluş fikrinden, bilimsel açıklamanın başvurabileceği tekil çevreler, büyük anlatılar ya da sonuncu tabanlardan kuşku duyan bir niyet tarzı”nın[1] -aslında bir düşüncesizlik hali- hakim olduğu bir çağdan bahsediyoruz.
Sokaklar birbirlerinden nefret eden insan kalabalıklarıyla doldu. Otobüslerde, asansörlerde, alışveriş merkezlerinde, iş yerlerinde hatta eğlenmek için gidilen cümbüş merkezlerinde çatık kaşlılardan oluşan bir yığın varlık… Sırf “ben” diyen; kendi ferdî çıkar ve hırsları doğrultusunda yaptıkları her şeyi sakıncasız gören; görgüsüzlüğü iş edinip, onu teşhirci bir ruh ile etrafına yansıtamadığında adeta histeri nöbetlerine kapılan tüketim toplumunun tek tipleştirdiği insan örnekleri… Yırtıcı kapitalizmle postmodernizmin birleşmesiyle ortaya çıkan sıkıntılı bireyler; bir nevi akraba evliliği!*
“Böyle topluma bu türlü aydın” misali toplumdan, toplumun “gerçek” ve en derin yaralarından bir oldukça uzak, “yıllardır geviş getiren ve ömürde karşılığı olmayan meseleler üreten”[2] ve bu yapay sıkıntılar etrafında dönmekten asıl meseleleri fark edemeyen ya da etmek istemeyen aydın (!) etraflarının karar sürdüğü şu rezil günlerde, bir sinema girdi vizyona: “Sıfır Bir”
4 yıl evvel, Adana’nın art mahallelerinden “Hürriyet Mahallesi”nde yaşayan ve geçiminin hırsızlıkla sağlayan bir “çete”nin, gelişen olaylarla “uyuşturucu çeteleri”ne karşı giriştiği savaşı anlatan “YouTube” dizisi olarak çıktı karşımıza. Birinci kısımdan itibaren giderek yükselen bir izleyici kitlesine ulaştı. Zorlama olmayan bir doğallık ve gerçek bir “iş” yapma isteği çok geçmeden üretimciler tarafından da farkedildi ve bir internet televizyonu yapımcılığını üstlenerek kendi platformunda “ücreti mukabilinde” yayınlamaya başladı. Fiyatla izlenilmesi, beklenilenin bilakis izleyici kitlesini var olandan aşağılara çekmemiş, daha da üste taşımıştı. Durum böyleyken her geçen kısım, bir evvelki kısma nazaran sinematografik açıdan görece daha da kaliteli bir hal alıyordu. Türk dizi tarihinin kuşkusuz en sert ve en cömert sahneleri çekiliyordu.
Sinematografik kısmına dair çekim teknikleri, oyuncuların karakterleri yansıtması vs. üzere birtakım tenkitler de var ama o diğer bir yazının konusu.
SIFIR BİR NEYİ ANLATIYOR
Aslında soru şöyle olmalı: Sıfır Bir dizisi, anlatmak istediği mevzuyu niye bu kadar sert bir biçimde anlatıyor?
Ön lisans eğitimi alırken, sinema derslerinden birisine giren öğretim görevlimiz, Zeki Demirkubuz’un Ankara Sinema Festivali’nden 3, Antalya Altın Koza Sinema Festivali’nden 2, İstanbul Memleketler arası Sinema Festivali’nden 3 ve Nürnberg Sinema Festivali’nden 2 mükafatla dönen “Kader” sineması için vasat yorumu yapmıştı. Bununla yetinmemiş, Zeki Demirkubuz’un içi boş bir direktör olduğunu dillendirmişti. Bir arkadaşımla “Hocam size bunları düşündüren sebep ya da sebepler nelerdir” diye sorduğumuzda, “Film baştan sona küfür! Küfürsüz sinema çekemez bu adam. Esasen bu mükafatları sinemanın düzgünlüğüne değil, sinemanın içindeki küfürlere verdiler” gibi bir karşılık vermişti. İtiraz etmiştik, “İyi de hocam, sinemanın eğildiği husus, hikayenin geçtiği yerler, sosyo-ekonomik şartlar ve karakterlerin bu düzlemde yaratılmasının verdiği gerçeklikle, sizce bu doğal değil mi” diye sorduğumuzda, “Zaten daima sizin gibiler prim veriyor bunlara” deyip mevzuyu kapatmıştı. Yani duyduğum ve okuduğum kimi tenkitlerde en yüksek sesle söylenen, hocamızın tenkitlerine emsal nitelikteydi: “Sürekli küfür, daima adam öldürme!”
Şiddeti övmemeli. Meşrulaştırmamalı evet. Eleştirmeli. Elbette eleştirmeli. Lakin evvel anlamalı…
Nitekim; “sinemada şiddetin, seyirci için rahatsızlık verici olsa da adaleti sağlamaya yarayan fonksiyonundan ötürü kabul görmesi ve sinemaların neredeyse ayrılmaz bir modülü durumunda olması ve adaleti sağlama fonksiyonunun yanı sıra seyircinin ziyan görmeyeceği bir ortamda heyecan ve oyun tecrübesi yaşamasına da hizmet etmesi”[3] apaçıkken, “Bu beşerler neyi anlatıyor” sorusundan çok “Niye bu kadar çok küfür var” sorusuna odaklanırsanız, hassasiyeti olan bir insan olarak taraftar toplayabilirsiniz lakin büyük bir toplumsal gerçekliği tekrar ıskalamış olursunuz: İşsizlik; işsizliğin kimi insanları sürüklediği yasadışı işlerden para kazanma seçeneği ve bu durumun yol açtığı aksilikler. Bir senarist, bunu anlatırken ne kadar gerçeklikten kaçabilir, bir direktör bir senaryoyu işlerken kendisine ne kadar oto-sansür uygulayabilir?
Daha hakikat soru şu olmalı; bir senarist, bir hikayeyi sinematografik bir anlatıya dönüştürürken gerçeklikten kaçmalı mıdır ve bir direktör bir senaryoyu işlerken kendisine oto-sansür uygulamalı mıdır? Elbette ki hayır. Bu kadar adaletsizliği, yolsuzluğu, hırsızlığı; kısaca bu kadar çürümüşlüğü öteki türlü anlatamazsınız. Postmodernist boşvermişlik ve ukalalığa kapılarak, problemlerin tahliline katkı sağlayamazsınız. Bu acı günleri lakin gerçeklerin bu formda yüzümüze vurulmasıyla, utanarak, sıkılarak lakin anlayarak aşabiliriz. Dün “köy edebiyatı” diyerek aşağılanan, müelliflerinin “tepeden bakmacı” damgası yediği “toplumcu gerçekçilik” bugün kendini güzelden güzele hissettiriyor ve toplumcu gerçekçilik; Yoksul Baykurt, Orhan Kemal, Osman Şahin üzere yazın ustaların metinlerine, Metin Erksan, Memduh Ün, Atıf Yılmaz üzere sinema ustalarının hayat verdiği o periyottan bugüne her ne kadar gücünü yitirmişse de bugün “doğal bir doğum”la yine değerli bir rol oynayabilecek durumda.
Sıfır Bir’in yaratıcı takımı, birinci kısımdan itibaren bizlere “Su testisinin su yolunda kırıldığını” olabildiğince yalın bir biçimde anlatmaya çalıştı. Hatta “bok yoluna nasıl gidilir, izleyin ve görün” dedi. Tüm bu aksiliklerin sonunda bir umudun var oluşunu hissettirdi. Fakat bunu hissettirirken, umuda ulaşmada pürüz teşkil eden aksiliklerle derinlemesine yüzleşmeden, mağlubiyete uğramadan ve çarmıhtan geçmeden dirilişe[4] ulaşılamayacağının görsel anlatısını bizlere sundu. Uğraş edilen her ne kadar berbat olursa olsun, başvurulan yolun da gayrimeşru olması münasebetiyle, girişilen uğraşın içeriğine ister istemez gölge düşüreceğini ve bunun bir çıkış yolunun olmadığını vurguladı. Üstelik bunu yaparken, daha makul bütçelerle ancak milyon dolarlık projelere taş çıkarırcasına yaptı.
“HERKES SUSSA, BİZ SUSMAK”
Serinin final kısmı niteliğindeki uzun metraj sinemada ise, apayrı bir meseleye dikkat çektiler: Çocuk istismarı ve insan kaçakçılığı.
Bu defa Adana’dan çıkıp İzmir’in orta sokaklarındaki gayrimeşru alemi bizlere gösterdiler. Savaş, Cihat ve Azad, yaşadığı gayrimeşru hayatı geride bırakıp yeni kimlikleriyle İzmir’e yerleşmiş ve bir oto yıkamacı açmıştır. Adana’da işlerin ve mahallenin başında bıraktıkları Cengo ve Burak, hatırı sayılır ağabeyler olma yolunda ilerlemektedir. Savaş’lar gayrimeşru hayata geri dönmemeye ve ellerine silah almadan yaşamaya kararlıdırlar ki küçük kız çocuğu Melek çıkar karşılarına. Bir otel odasında annesini organları alınmış, ölmek üzere iken bulup, bunu yapan makûs adamlar tarafından taciz teşebbüsüne uğrayan Melek, peşindeki adamlardan kaçıp oto yıkamaya, Savaş ve dostlarının yanına sığınır. İşte o vakit iş çığrından çıkar. Savaş, Cihat ve Azad her ne kadar olayı uzatmak istemese de karşılarındaki İzmir’in en güçlü ve tüm varlıklarını hala sürdürmekte oldukları yasa dışı işlerden kazanan ailenin en zahmetli bireyinin karşılarında takındığı tavırı gururlarına yedirmeyişleri, onları yeniden çetin ve kanlı bir savaşa sürükler. 6 dönemlik bir serinin sonunu 98 dakikaya sığdırmanın verdiği panikle direktör kimi mevzularda sınıfta kalsa da fotoğrafın en başından sonuna kadar bakıldığında büyün bir muvaffakiyet hikayesini görüyoruz.
Terry Eagleton, “İyimser Olmayan Umut” kitabının girişinde Herbert McCame OP’den şu alıntıya yer verir: “Bizler optimist değiliz; herkesin gönlünü kaptırabileceği beğenilen bir dünya vizyonu sunmuyoruz. Yalnızca, her neredeysek orada fakirler için adaletten yana yerine getirilmesi gereken küçük bir ödevimiz var.” Sıfır Bir takımı, bu ödevi yerine getirmeye çalışmış. Başarılı oldular mı diye sorarsanız, bence oldular. Bir bayanın çığlığına, bir çocuğun feryadına “Herkes sussa, biz susmak” dediler. Susmadıklarını, susmamamız gerektiğini bu formda gösterdiler. Anlatmak istediklerinde içtenler; bir Çukurovalı olarak bu samimiyete kesinkes inanıyorum.
KAYNAKÇA
[1] Postmodernizmin Yanılsamaları, Terry Eagleton, syf.9
[2] Aydınlarımız ne işle uğraşıyor?, Afşar Timuçin, Yeni Gelen, Ocak 2020, Sayı 23
[3] Quentin Tarantino Sinemalarında Şiddet ve Mizah, Yrd. Doç. Dr. Levent Yılmazok, Akdeniz Bağlantı Dergisi
[4] Optimist Olmayan Umut, Terry Eagleton, syf.179
Mehmet Aman