Tiyatro ve dizi oyuncusu Nedim Saban, pandeminin akabinde son üç ayda tiyatro dünyasında yaşananlar hakkında dikkat çeken açıklamalarda bulundu.
Karar gazetesinden Saliha Sultan'a konuşan Saban, pandemi sürecinin problemleri daha da arttırdığını belirtti. Saban, “Ben toplumsal aralıkla tiyatronun neredeyse imkansız olduğunu düşünüyorum” dedi.
Nedim Saban, yandaş Sabah gazetesi muharriri Mevlüt Tezel'in tiyatrolarla ilgili “altın çağını” yaşadığına dair kelamlarına de bir göndermede bulundu. Saban, tiyatronun pandemi öncesi “altın çağını” yaşadığını söyleyenlerin tiyatro dünyası hakkında hiçbir fikri olmadığını belirtti.
Nedim Saban, “Bağımsız tiyatrolar pandemi öncesi altın çağını yaşamıyordu. Son on yıldır oyun başı ödemelerle ayakta duruyoruz. Türk tiyatrosunun bağışıklık sistemi düşüktü. Altın çağda yanlış vitamin kullanmışız. En büyük kriz, tiyatrocuların bu türlü bir periyotta bile ayrışarak ‘Kim daha sıkıntı durumda?’ yarışına düşmesi oldu. Temmuzda perdeler açılıyor açıklaması gerçekçi değil. Toplumsal arayla tiyatro neredeyse imkansız” dedi.
YANDAŞ MÜELLİF NE DEMİŞTİ
Sabah gazetesi müellifi Mevlüt Tezel, koronavirüs salgını nedeniyle 17 Mart'ta perde kapatan tiyatroların işçileri tarafından başlatılan “Tiyatromuz Yaşasın” kampanyasından bahsettiği yazısında şunları yazmıştı:
“Salgından evvel özel tiyatrolar altın çağını yaşıyordu, kimi oyunlara 100-150 liraya bilet bulunamıyordu, devlet yeniden yardım yapsın lakin kuzum siz de hiç mi kenara para koymadınız?”
Nedim Saban'la yapılan röportaj ise şu biçimde:
“-Pandemi süreci tiyatro topluluğunu nasıl etkiledi?
Pandemi sürecinde işsiz kalan yüzlerce işçiden kelam ediyoruz. Sadece oyuncular değil, ekmeğini tiyatrodan kazanan ışık teknisyeni, dekor teknisyeni, dizayncı ve daha birçok insan. Özel tiyatrolar evvelden tüm takımlarını dönem başında kurar ve maaş tarzıyla çalışırlardı. Lakin gerek salonlarımızın kapanması, gerek tiyatro döneminin kısalması, yaz turneleri yapamamamız, kentlerin büyümesi nedeniyle bir semtte barınmak yerine İstanbul’da, Anadolu’da salon tahsislerine bağımlı olarak kimi aylarda birkaç temsile düşen oyun sayımız nedeniyle son on yılda oyun başı ödemelerle ayakta duran bir kesim haline gelmiştik. Dönemin en verimli ayı Mart’tır, zira seyirci görmek istediği oyunlara artık karar vermiştir, Tiyatro Günü ekseninde şenlikler başlar, turneler hızlanır. Bu bahtsız süreçte her şey Mart ayında birdenbire durunca, hem onlarca oyun iptali oldu, hem de hazırlıksız yakalanmış olundu. Yüzlerce ön bilet satışına karşın durmak zorunda kaldık.
-Normalde ayda bir kaç oyunla nasıl geçiniyordu tiyatrocular? Günlük mü yaşıyor tiyatrocularımız?
Oyuncular, dizi setleri, dublajlar, reklam çalışmalarıyla dengeliyorlardı bunu. Türkiye tiyatrosu ne yazık ki o denli oluyor. Oyuncuların büyük kısmı harcamalarını iki oyun ortasına denk getiriyor, bizler de gece yarısı 24.00’da pos gelirlerinin hesaba düşmesiyle sonraki sabahki ödemeleri planlıyoruz. Bilhassa salon kiraları, maaşlı elemanları, büyük harcamaları olan tiyatrolar daha da güç durumda kaldı. Lakin bence en büyük kriz tiyatrocuların bu türlü bir periyotta bile ayrışarak, ‘Kim daha sıkıntı durumda?’ yarışına düşmeleri oldu. Tiyatro, dala dönüşmeli dediğim vakit esnafça düşünmekle suçlanıyordum, meğer bir dal olabilseydik, meselelerin birçoklarını göğüsleyebilirdik. Bölüm olmak ya da biraz daha sade bir tabirle meslek olarak görülmek için, siyasi, estetik görüşler, yaklaşımları bir kenara itersiniz, üst akılda ve ortak çıkarlarda birleşirsiniz. Bu çıkarlar da günlük badirelerden öte, gelecekle ilgili olmalıdır.
-Tiyatromuz pandemi öncesi ‘altın çağını yaşıyordu’ diyenler var…
Nicel büyümeye aldanmamak gereğini baştan beri söylüyordum, yılda birden teğe 500 oyun sahnelenmesi bir altın çağ değildir. Altın çağı kapıda starlarla selfie çektirmek isteyen seyirci üzerinden okursanız, bu hale düşersiniz. Galiba pandemi sürecinden çıkan sonuç şu: Türkiye Tiyatrosu’nun bağışıklık sistemi düşüktü. Altın çağda yanlış vitamin kullanmışız.
SOSYAL UZAKLIKLI TİYATRO İMKANSIZ
-Bağımsız tiyatrocular bu üç ayın sonunda ne hissediyor? Temmuz’da perdeler açılabilir açıklaması heyecan yarattı mı? Ya da kaygı var mı?
En büyük kaygı kendimizi tabir edemiyor olmamız. Pek çok kesim sıkıntı durumda, işsizler ordusu var, en çok tiyatrocuların sesi çıkınca ve toplumsal medya da bir güç olarak kullanılınca, yolu hiç tiyatrodan geçmeyenler ‘ayrıcalığınız ne’ diye sorabiliyorlar. Bunu sanat düşmanlığı olarak görmemek lazım. Üst perdeden ‘sanat iyileştirir’ iletileri yerine, biz sanatkarlar da seyircimizle birebir durumdayız iletisi verebilmeliyiz. Bunun için de, pandemi öncesinde metrobüse binmekten gocunmayan beşerler olmalıydık. Temmuz’da perdeler açılıyor açıklaması hiç gerçekçi değil. Bir oyun planlamak, bilet satmak için oyunu hangi kurallarda oynayacağınızı bilmeniz lazım. Toplumsal aralık kuralları ne olacak? Geçen gün Berliner Ensemble’da uygulanan oturma tertibine bakınca, neredeyse dörtte teğe düşüyor sayı. Biz bu oyunu hangi kurallarda oynayacağız? Ticari olarak riskimiz ne olacak, oyuncularımızı turneden turneye götürürken onların sıhhatini nasıl koruyacağız? Ben toplumsal aralıkla tiyatronun neredeyse imkansız olduğunu düşünüyorum. Seyircinin sesini duyamayacaksınız, kaldı ki oyuncularınız da birbirlerinden uzak oynarsa, işin bütün sıcaklığı gidecek.
Açıkhava Tiyatroları büyük bir potansiyel. Belediyelerin bunun farkında olmaları ve özel tiyatrolara kapılarını açmaları gerek. Tahminen toplumsal uzaklık şartları burada daha rahat uygulanabilir zira. Öte yandan belediyeler iptal edilen şenlikler ya da planladıkları oyunların ödemelerini yapabilirdi tiyatrolara mesela. Bu türlü bir insiyatif bile soluk aldırırdı hepimize.
EN BÜYÜK EKSİĞİMİZ KÜLTÜR POLİTİKASI
-Bu süreçte devletin kredi imkanı, vergi, SSK öteleme takviyelerini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Ötelemek bir tahlil değil, borçlandırarak bir batağa sürükleniyor bölüm. Yıllardır en azından vergi oranlarının düşürülmesini tartışıyoruz. Bunu yapmak o kadar güç muydu bilemiyorum. Devlet takviyesi yılda bir kere toplanan bir şuranın ödeme yapması demek değildir. Bu natürel ki gerekli ve hatta arttırılmalı, Bakanlık bunu yaptı, lakin bir kültür siyaseti olsa, devlet sanata, sanatkara farklı biçimde sahip çıkabilir. En büyük eksiğimiz bir kültür politikası! Geriye dönüp baktığımızda, 1970’lerin birinci günlerinden bu yana tartışılan şeyler 2021’de de konuşuluyor. Bütün hükümetler sorumlu. En acısı da, kültür insanlarıyla devlet idaresi ortasında bir orta yüz olmaması. Bunu bürokratlar gerçekleştiremez, nitelikli kültür insanları yapar. Gerçeküstü şeyler de oluyor. Devlet dayanağına başvurmak için vergi borcunuz olmamalı ancak vergi borcunuz olduğu için devlet dayanağına ihtiyacınız var ve devlet takviyesi alarak yeniden devlete borcunuzu ödüyorsunuz. Çok pratik bir tedbir olarak, başvuruyu alır, dayanağı aktarmadan evvel vergi borcunu tahsil edersiniz, olur biter.