Hükümete yakınlığıyla bilinen Sabah gazetesinin müellifi Ferhat Ünlü, ABD’nin “medikal istihbarat” geçmişini kaleme aldı.
Ferhat Ünlü, “Medikal İstihbaratın Esasları” başlıklı yazısında, ABD’nin 1941 yılında ordu bünyesinde bir Medikal İstihbarat Altbölümü kurduğunu, tıbbi tehdit ve istihbarat üzerine çalıştığını anlattı.
ABD’nin medikal istihbaratının, koronavirüsün ülkelerine geleceğini 25 Şubat’ta varsayım ettiğini söyleyen Ünlü, “Amerikalılar, geçtiğimiz Şubat ayının 25’inde medikal istihbarat kavramının gereğini, Korona Pandemisi’nin -yaklaşmakta olan bir kasırgayı tespit eden meteorolojistler gibi- geldiğini görmüş ve gerekli ihtarları yapmışlar” ifadelerini kullandı.
Ünlü, 5 Temmuz 2016’da yayınlanmış “Medikal istihbarat, güvenlik, global sıhhat: Yeni sıhhat ajandasının temelleri” başlıklı makalede, terör örgütü El Kural önderi Usame bin Ladin suikastında da (2011 yılında öldürüldü) medikal istihbarat datalarının kullanılmaya çalışıldığını belirtti.
İşte Ferhat Ünlü’nün o yazısı:
Bundan 79 yıl evvel, Haziran 1941’de Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ordusu bünyesinde bir Medikal İstihbarat Altbölümü kuruldu. 2020’nin dünyasında Korona Pandemisi vesilesiyle yerli literatüre de girmeye başlayan ‘medikal istihbarat’ kavramının terminoloji tarihindeki miladı Haziran 1941’dir. Yani neresinden bakarsanız bakın, ABD’nin üç çeyrek asrı aşkın bir medikal istihbarat mazisi var.
Amerikalılar, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana bu tıp spesifik kavramların mucidi olageldiler daima. Ne var ki birinci sefer olmasa bile, ‘bu kadar besbelli biçimde birinci kez’ ürettikleri bir kavramın hakkını veremeyecek ölçüde başarısızlığa düçar oldular. Apansızın insan hayatına mütecavizce giren ve muhtemelen bir müddet daha muhatap olacağımız Covid-19 yüzünden elbette.
Bu hafta Üç Boyutlu Portre’de ‘medikal istihbarat’ın tarihçesini özetleyeceğiz. Yani özetin özetini yapacağız. Gaye; özet olmasına karşın kapsamlı bir yazıyla hem siz değerli okurları -haber bedeli olan bu bakir bahis hakkında- bilgilendirmek, hem de Türkçe kaynak eksikliğini gidererek daha ileri araştırmalara öncülük etmek.
ABD, medikal istihbarat üzerine 1941’den bu yana en kıymetli çalışmalardan birini, tahminen de birincisini 1989 yılında yaptı. 7 Temmuz 1989 tarihinde bir sahra talimnamesi yayınladılar. İstihbarat üzerine çalışan bir gazeteci olarak vaktiyle gladyo yapılarının, daha spesifik tarifi ile kontrgerilla örgütlenmelerinin deşifre edildiği sahra talimnamelerini okumuştum. Bunlardan en değerlisi Mayıs 1961’de yayınlanmış FD 31-15 isimli talimname idi.
Bizdeki Kara Kuvvetleri Komutanlığı Sahra Talimnamesi de FD 31-15’in, yani Amerikan versiyonun neredeyse birebir çevirisiydi. ABD’nin askeri ve istihbari olarak hayli güdümünde olduğumuz 1952’den 2000’lere kadar bu çeşit şeyler olağandı. Bugün olağandışı görünse de bu bir gerçek. O denli ya, pek çok şey üzere, istihbarat ve talimnameler de ABD’den ithaldi. Bahs-i öteki olduğu için geçelim. Ve…
İSTİHBARAT EVVELCE UYARMIŞ
Asıl mevzumuza dönelim: 1989’daki medikal istihbarat talimnamesi şu kıymetli sorulara yanıt arıyor:
– “Tıbbi tehdit ne demektir?
– Medikal istihbarat nedir?
– Medikal ya da tıbbi istihbarata kimler (Hangi kurumlar) gereksinim duyar?
– Tıbbi istihbarat üretmekten sorumlu olan kurumlar hangileridir?
– Medikal istihbarat nasıl elde edilir?”
47 sayfalık talimnamede bu sorulara detaylı karşılık verilmiş. Günümüze gelirsek Amerikalılar, geçtiğimiz Şubat ayının 25’inde medikal istihbarat kavramının gereğini, Korona Pandemisi’nin -yaklaşmakta olan bir kasırgayı tespit eden meteorolojistler gibi- geldiğini görmüş ve gerekli ihtarları yapmışlar. Gerçi 25 Şubat 2020, Aralık 2019’da Çin Wuhan’da birinci ortaya çıktığı günden beri konuştuğumuz Covid-19’u haber vermek için oldukça geç bir tarih.
Associated Press (AP) Ajansı’nın 16 Nisan 2020’de servis ettiği ‘Amerikan medikal istihbaratı yeni virüsün izini sürdü ve uyardı’ başlıklı haberden anlıyoruz ki, 25 Şubat’ta Koronavirüs Pandemisi’nin ABD’ye gelmekte olduğu bildirilmiş ve tehdit düzeyi WATCHCON 2’den WATCHCON 1’e (ABD ordusunda riskin hayatiliğini söz etmek için kullanılan ihtar sistemlerine verilen ad) yükseltilmiş.
Savunma İstihbaratı Teşkilatı’nın bir modülü olan kısım, 17 Amerikan istihbarat örgütünden gelen saklı bilgileri de üç ay evvel derlemiş. Tekrar altını çizelim, evet geç bir tarih fakat pandemi işinde halk lisanıyla harbiden çuvallayan Dünya Sıhhat Örgütü’nün global salgın ilan etmesinden 15 gün evvel hiç olmazsa.
Sonuçta ABD Lideri Donald Trump’ın, Amerikalıların Koronavirüs konusunda panik olmamaları gerektiğini söylediği o günlerde Maryland’deki -varlığı çok sonlu sayıda insan tarafından bilinen- istihbarat kısmında alarm zilleri çalıyormuş. Ulusal Medikal İstihbarat Merkezi isimli bu kısımdaki uzmanlar birkaç on yıldır sessizce yaptıkları şeyi (yani yurtdışındaki Amerikan birliklerini yahut ülke içindeki Amerikalıları tehlikeye atabilecek sıhhat tehditlerini gözlemek ve izini sürmek işini) yapmaya devam ediyorlarmış. Bu merkezde tekmili birden istihbarat eğitimi de almış toplam 100 epidemiyolojist, virolog, kimya mühendisi, zehir bilimci (toksikolog) biyolog ve askeri tıp uzmanı çalışıyormuş.
USAME BİN LADİN AŞIYLA BULUNACAKTI!
Şimdi, uzun bir parantez açalım: Çok daha eski bir tarihte, 2000 yılında hazırlanmış bir medikal istihbarat raporunun bilgisine ise Korona Pandemisi’nden üç buçuk yıl evvel, 5 Temmuz 2016’da yayınlanmış ‘Medikal istihbarat, güvenlik, global sıhhat: Yeni sıhhat ajandasının temelleri’ başlıklı makalede rastlıyoruz. G. Bowsher, C. Milner ve R. Sullivan’ın ortak çalışması olan bu makaleye nazaran ABD Ulusal İstihbarat Kurulu 2000 yılında ‘Küresel hastalık tehdidi ve bunun ABD açısından sonuçları’ başlıklı bir rapor hazırlamış. Yani ABD daha eski tarihlerde -henüz ortaya çıkmamış olan Covid-19 üzerine değil- lakin farklı salgınlar üzerine istihbari çalışmalar yapmış.
Aynı makalede medikal istihbaratla ilgili değişik bir anekdot da var. Makalede El Kural Başkanı Usame bin Ladin suikastında da (2011 yılında öldürüldü) medikal istihbarat bilgilerinin kullanılmaya çalışıldığı belirtiliyor. Bu olay, o periyotta İngiliz Gazetesi The Guardian tarafından yapılan bir saha araştırması sonucu gündeme getirilmişti. Ruhsal Harekât (PH) eseri olma ihtimaline binaen temkinli yaklaşıyorum fakat enteresan bir haber olduğu için kıssa üzere anlatayım:
ABD, 2011’de -öldürülmeden kısa bir mühlet önce- Pakistan’da olduğunun istihbaratını aldığı Usame bin Ladin’i ülkenin her yerinde arıyordu. Bunun için zekice bir medikal istihbarat usulü de kullandı, her ne kadar bu plan sonradan suya düşse de… Plan şuydu:
CIA, Ladin’in bulunduğu yeri kesin olarak tespit etmek maksadıyla saklandığı bölge olan Abbottabad’da uydurma bir aşı programı başlattı. Bunun için bir Pakistanlı hekimle anlaşıldı. Ve bölgenin fakir halkına aşı vurulmaya başlandı.
Sahte aşı programı, Ladin’in özel kuryesi Ebu Ahmed el Kuveyti’nin takibe alınmasından sonra başlatıldı. Amaç, Ladin’in yaşadığı konutun tespit edilmesinden sonra orada bulunan kişinin sahiden El Kural Başkanı olduğunu teyit etmekti. Bunun için de Ladin’in, daha doğrusu onun yakın soyundan birinin DNA’sına gereksinim vardı. Yani aşı vurma dümeni, Ladin’in alt soyundan birinin DNA’sına erişmek içindi. Düzmece aşı programı kapsamında Ladin’in çocuklarından elde edilecek DNA, 2010’da ABD’de ölen kız kardeşinin DNA’sı ile eşleştirilmeye çalışılacaktı.
Pakistanlı hekim, bu emelle civardaki fakir köylerde Hepatit B aşısı yapmaya başladı. Derken hekim, daha varlıklı bireylerin ve Ladin’in yaşadığı banliyöye gidince Pakistan bilinmeyen servisi ISI’nin dikkatini çekti, böylelikle doktora takip-tarassut başladı. (Fena iş kotarmamışlar, helal olsun!) Sonra tabip gözaltına alındı ve CIA hesabına casusluk gerekçesiyle tutuklandı. Böylelikle plan suya düştü. Nihayetinde ABD Ladin’i öldürdü doğal, lakin evvelden DNA’sına erişme operasyonu başarısız oldu.
ÖLÜ SAYISI, ÖNGÖRÜYÜ ÜÇE KATLADI!
Bu uzun parantezden sonra tekrar AP Ajansı’nın haberini yaptığı 25 Şubat 2020 tarihli istihbarat raporuna dönelim. Rapordaki en değerli cümlelerden biri şu:
“Korona iki milyondan fazla beşere bulaşacak ve yalnızca ABD’de 30 binden fazla insanın vefatına neden olacak.”
Bitirmekte olduğumuz hafta prestijiyle bile ABD’deki meyyit sayısı bu öngörülen sayının üç katından çok. (95 bin 87) Bir öbür deyişle bu geç öngörülü rapor bile bugünün cari istatistiklerine nazaran ‘optimist’ kalmış.
Şimdi de yazımızın asıl konusu olan 7 Temmuz 1989 tarihli sahra talimnamesine dönelim tekrar. Talimnamenin asıl gayesi dünyanın çeşitli yerlerindeki Amerikan askerlerinin salgın hastalıklara karşı medikal güvenliğini sağlamak. Talimnamede çarpışmalarda meydana gelebilecek yaralanmalarla ilgili tehdit öngörülerinden salgın hastalık riskinin tespitine ve teröristlerin savunmasız gayeler denilen gayelerin bulunduğu hastanelere saldırma ihtimaline dek ‘medikal istihbarat’ın pek çok boyutu ele alınmış.
Talimnameye nazaran medikal istihbarat kavramı, ABD askeri ve istihbari toplulukları ortasında İkinci Dünya Savaşı konuşulmaya başlanmış. (Jonathan D. Clemente tarafından kaleme alınan ‘medikal istihbarat’ başlıklı bir makalede de kavramın, İkinci Dünya Savaşı yıllarında Amerikan istihbarat ünitelerinin Avrupa’da yükselen totalitarizm ve Japonya ile istihbarat savaşında duyulan gereksinimlerden dolayı doğduğu tahliline yer verilmiş.)
Talimnamede bir bölgedeki suyun kalitesinden, sıcaklık ve soğukluktan; salgın hastalık üretecek bakteri ya da virüslerin varlığının tespit edilebileceği belirtiliyor.
Bundan 30 yıl öncesi için hayli erken ikaz manasına gelen farklı bir cümle de var talimnamede. Diyor ki, “Bulaşıcı hastalıklar muharebe güçleri için en büyük tehdidi teşkil edebilir. Bunlar doğal yollardan meydana gelen hastalıklar da olabilir, biyolojik silahlarla üretilmiş hastalıklar da…”
Hımm, ilginç…
BİLGİ, KOMPLO VE ŞÜPHE
İlginç, çünkü biz de bugün insanlık olarak biyolojik savaş senaryolarını hesaba katmak suretiyle “Covid-19 doğal virüs mü yapay virüs mü?” sorusunun yanıtını arıyoruz. Daha evvelki pandemi yazılarında geçtiği için burada tekrar detaylara girmiyorum lakin Covid-19’un yapay virüs olduğu istikametinde bir ispat yok. İhtimal dışı değil -ancak bu köşenin daima okurları bilirler- ispatlanana kadar bu çeşit argümanlara ‘şimdilik delilsiz komplolar’ olarak bakmaktan yanayım.
Bununla birlikte dünyaya karşı komplo kurmakla suçlanan Amerikalılar, 30 sene önce en değerli resmi dokümanlarından birinde biyolojik silahlardan, yapay virüs yahut bakterilerden kelam edebiliyor. Yani ‘komplo’ deyip geçmek de yanlış. Bu tıp hususlarda biz gazeteciler açısından en yanlışsız tavır şu: Kuşkucu biçimde her fikre açık olmak… Ve bu bir oksimoron da (kendi içinde çelişik kavram) değil. Zira insan kategorik olarak karşı olmadığı bir fikre kuşkuyla de bakabilir, bakmalıdır da. Otuz yıllık talimnameden tam çeviriyle iki başka cümle aktarınca siz de bana hak vereceksiniz:
“- Tasarlanmış biyokimyasal kompleks bileşikler biyolojik savaş aracı olarak kullanıldılar.
– Genetiği değiştirilmiş mikroorganizmalar biyolojik savaş aracı olarak kullanıldılar.”
Bunlar o tarih için bile ‘komplo’ değil. Lakin şu ibare, açıkçası işi biraz sulandırmış:
“- Muhtemel zihin değiştirme araçları…”
Bu kadar uçmasalar güzeldi. 1989 yılı, zihin denetimi yahut değiştirme komploları için çok erken. (Şimdi bile sarfiyatı az bu komploların!)
Ancak Hollywood sinemasında olur o devirde.
Bu üç sözün, talimnamede çağdaş savaş ve medikal tehdit başlığı altında yeni teknolojik gelişmelerin doğurduğu/doğurabileceği sonuçlar kısmında yer aldığını belirtelim de bağlamı anlaşılsın.
NAPOLYON’UN MEDİKAL FİYASKOSU
Talimnamede askeri tarihteki en büyük fiyaskolardan kimilerinin hijyen ve hasebiyle salgın denetimindeki problemlerden meydana geldiğine de değinilmiş. Hatta şu da denilmiş: “Her ne kadar tarih Napolyon’u büyük bir başkan olarak kabul etse de Napolyon, medikal tehditleri kıymetlendirme konusunda başarısız oldu.”
Buna örnek olarak da Napolyon’un 1803 yılında Haiti’ye Fransız kolonisi kurmak üzere 22 bin askerden müteşekkil bir birlik (neredeyse ordu) gönderdiğinde 20 bin askerin Sarı Humma’dan ölmesini göstermişler. Tarihi gerçek. O yüzden buna, bir gazeteci olarak bile kuşkuyla yaklaşamayız!
On bin vuruşu aştık yeniden. Artık toparlayalım: Hiç kuşku yok ki (Burada da kuşku yok!) ABD, Korona Pandemisi’nin en çok kaybeden ülkesi. Sırf meyyit sayısı prestijiyle değil, politik açıdan da o denli. Demek ki ‘medikal istihbarat’ın temellerini üç çeyrek asırdır bilmek tıbbi savaş süreçlerinde başarıyı garanti etmiyormuş. Altı ay evvel tanıştığımız, iki aydır da kerhen samimi olduğumuz Koronavirüs’ün bize öğrettiği yeni şeylerden biri de bu.