Evrensel gazetesi müellifi Ertan Erol, geçtiğimiz hafta gündeme gelen Brezilya’da ordunun idareye el koyduğu haberlerini, olayın perde ardını inceledi.
Darbeye münasebet koronavirüs salgını nedeniyle ülkede idareye olan itimadın giderek sarsılması gösterilmişti.
İşte Ertan Erol’un Evrensel’de kaleme aldığı Brezilya'da darbe?” başlıklı yazısı…
Geçtiğimiz hafta, Brezilya’da ordunun idareye el koyduğu haberleri yayılmış, silahlı kuvvetlerin Bolsonaro’nun yerine kabinedeki General Braga Netto’yu de facto lider olarak atadığı tez edilmişti. Haberin Brezilya kaynaklarından gelmediği kısa müddette anlaşıldı ancak darbe argümanı çoktan sirkülasyona girmiş olduğu için birçok yerde ülkede askeri müdahale olduğu paylaşılmış bulundu. Bu durumda şu soruların sorulması gerekiyor; askerlerin Bolsonaro’ya sırtını döndüğü ve süreksiz bir lider atadıkları lakin Kovid-19 salgını ortamında bunu gerçekleştirmedikleri savı nereden çıktı ve ne kadar yanlışsız?
Ordunun idareye enformel bir biçimde el koyduğu savının aslında ay başından itibaren orduya yakın internet sitelerinde dillendirildiğini görmek mümkün. Dolanıma giren tez Arjantinli bir haberci tarafından Brezilya silahlı kuvvetlerinden bir generalin Arjantinli bir meslektaşını arayarak durum hakkında bilgilendirdiği ve artık Bolsonaro’nun de facto olarak başkanlık vazifesinde bulunmadığını söylediği biçiminde ve “Brezilya’da ordu idareye el koydu” biçiminde haberleştiriliyor. Yani aslında savın merkezi Brezilya değil Arjantin. Pekala Lava Jato operasyonu ile başlayan ve Personel Partisinin iktidardan uzaklaştırılması ve Bolsonaro’nun lider seçilmesi ile sonuçlanan sermaye-ordu-yargı-aşırı sağ ittifakı ortasında bir çatırdama hakikaten mevcut mu? Ve bu ittifak içerisindeki krizin tek müsebbibi Bolsonaro’nun Kovid-19 salgınını yönetme biçimi mi?
Brezilya, salgının Latin Amerika’da en süratli yayıldığı birinci üç ülkeden biri olması sebebiyle hiç elbet en çok tasa uyandıran ülkelerden biri. Lakin bunun ötesinde salgının başından itibaren kriz stratejisinin oluşturulmasında hükümet içinde ve federal hükümet ile eyalet hükümetleri ortasında derin çatlakların oluşması aslında Bolsonaro iktidarının altını kıymetli bir biçimde oymuş durumda. Sıhhat Bakanı (ki kendisi de kürtaj aksisi, ırkçı bir çok sağcı olan) Luis Henrique Mandetta ile eyalet valileri, krizin başından itibaren Dünya Sıhhat Örgütünün tavsiyelerinin temel alınması, toplumsal aralığın korunması ve sokağa çıkma yasağının uygulanması tarafında bir stratejiyi savunagelmişlerdi. Bolsonaro ve taraftarları ise, o periyotta birçok aşırı-sağ iktidar tarafından da benimsenen, sürü bağışıklığı prosedürünü savunuyordu. Virüsün aslında korkulacak bir tarafı bulunmadığı, ilacının var olduğu, abartıldığı üzere bir durum almışlardı. Salgının yayılması ve sıhhat sistemlerini süratle çökertmesi, başka aşırı-sağ hükümetleri bu durumu terk ederek tedbirler almak durumunda bırakırken, Brezilya, kendi büyüklüğünde bir ülkede sürü bağışıklığını savunan ve tedbir alınmaması gerektiğini tez eden bir lidere sahip olan tek ülke haline gelmişti. Bolsonaro hala salgının herkes tarafından klorokin alınması ile çözülebileceğine inanıyor ve toplumsal izolasyonun sona erdirilmesini talep ediyor. Hatta Liderin bu bahiste Twitter hesabından yaptığı paylaşımlar Twitter tarafından halk sıhhatini tehdit ettiği için kaldırılmış durumda. Bolsonaro ise halkın ortasına karışmaya, taraftarları ile fotoğraf çektirip el sıkışmaya devam ediyor, sıhhat bakanını misyondan almak ile tehdit ediyor.
Başkanın bu istikrarsız tutumları ise hem hükümette hem de hükümeti oluşturan çok sağ ittifaktaki çatlakları besbelli hale getirmiş bulunuyor. Sıhhat Bakanının halkı açık bir biçimde lideri değil Dünya Sıhhat Örgütünü ve eyalet hükümetlerini dinlenmesi tarafında uyarması sıhhat bakanını toplumun dinlediği emniyetli kişi, lideri da aklını kaçırmış bir komplo teorisyeni rollerine yerleştirmiş gözüküyor. Bu durumda ordunun da ülkedeki seçkinlerin de Personel Partisi aykırılığında bir ortaya geldiği ve en azından 2022’ye kadar sürmesi tasarlanmış olan ittifaktan çekilmeleri beklenebilir. Alışılmış bunun yalnızca Kovid-19 salgını ile açıklanması mümkün değil. Brezilya Bolsonaro iktidarı mühletince uygulanan ultraneoliberal siyasetler ile içinde bulunduğu ekonomik krizi aşamamış hatta bu krizi derinleştirmiştir. Güvenlik sorunu hala ülkenin en kıymetli problemlerden biridir ve militerleşme durumu daha da berbat hale getirmiştir. Bu bağlamda ittifakı seçimlerde destekleyecek olan orta sınıfların iktidardan tehlikeli bir biçimde uzaklaştıkları da söylenebilir. Fakat silahlı kuvvetlerin direkt iktidara el koyacağını beklemek de gerçek olmayabilir. Ordunun içinde Bolsonaro’ya ideolojik olarak bağlı olan ve onun paranoyak görüşlerini paylaşan, ordunun demokratikleşmeden bu yana tekrar kazandığı siyasi tesirden hoşnut şahıslar hala azımsanamayacak kadar fazla. Orduda tartısı olan fikir liderlerinden de Bolsonaro’ya sırtını dönen isimler şu an için mevcut değil. Bu bağlamda bu kırılgan ittifakın en azından 2022’ye kadar devam edeceğini beklemek korkutucu olsa bile en güçlü ihtimallerden biridir.