Dünyanın en güçlü ordularının oluşturduğu NATO, 70 yıllık tarihinde birinci sefer bir virüse karşı savaşıyor.
İttifaka üye ülkelerin neredeyse tamamı, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana birinci defa eş vakitli olarak, bu çapta yıkıcı bir tesir yaratan, tıpkı savaşlar üzere çok sayıda ölümlere ve ulusal güvenlik zafiyetlerine yol açan bir tehditle uğraş ediyor.
NATO, bir yandan kendi bünyesinde aldığı tedbirlerle misyonuna devam ederek caydırıcılığını koruma etmeye odaklanırken, öteki yandan salgınla gayret uğraşı içerisindeki üyeler ortasında dayanışma ve yardımlaşmayı güçlendirmeye çalışıyor.
2014-2017 yılları ortasında ABD ordusunun Avrupa’daki kara kuvvetlerinin komutanlığını yapan emekli korgeneral Ben Hodges DW Türkçe’den Kıymet Akal’a yaptığı değerlendirmede, “Salgının NATO’nun harbe hazır olma yetkinliğini etkilemekte olduğu doğal ki inkar edilemez fakat şu da bir gerçek ki salgın, potansiyel hasımlarımızı da etkiliyor” dedi.
Avrupa Siyaset Tahlil Merkezi (CEPA) isimli niyet kuruluşunun Stratejik Araştırmalar kısmının başkanlığını yürüten Hodges, NATO’nun salgının tesirlerine karşın savunma ve güvenlik alanında kendisinden beklenen misyonları sürdürdüğüne vurgu yaparak, “İzleme, gözetleme, istihbarat toplama, radar, füze savunma sistemi, Karadeniz ve Baltık hava devriyesi ve donanma misyonları ile NATO asli misyonlarını yerine getirmeye devam ediyor” biçiminde konuştu.
“NATO HAZIRLIKSIZ YAKALANDI”
NATO uzmanı Doç. Dr. Aylin Ünver Noi ise, İttifak’ın en tehlikeli, en ölümcül salgınlardan biri olan Covid-19’a hazırlıksızlık yakalandığı görüşünde.
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan İstinye Üniversitesi Memleketler arası Alakalar Kısmı öğretim üyesi Noi, İttifak’ın salgınlar ve doğal afetlere karşı direncini, zahmetleri yenme ve çabuk toparlanma yetkinliğini güçlendirmesi gerektiğini vurguladı. NATO’nun sonuncusu 2010 yılının Kasım ayında kabul edilen “stratejik konseptinde” salgınların oluşturduğu tehditlere yer verilmediğine dikkat çeken Noi, şöyle devam etti:
“Gerçi 2014’deki dorukta kabul edilen deklerasyonda üye ülke başkanları iklim değişikliği ile bir arada, doğal afetlerin şiddetini giderek artırdığını, insan sıhhatine yönelik riskler bulunduğunu kayda geçirdiler fakat strateji evraklarında değişikliğe gidilerek bunların NATO’nun vazife tarifine dahil edilmesini sağlayacak adım atılmadı.”
Güvenlik alanında değişen şartlar ışığında, stratejik planlarını daima olarak yenileyen NATO’nun son devirde tehdit algılamalarında öne çıkan başlıklar hibrid savaşlar, siber ataklar ve güç güvenliği oldu. Lakin COVID-19’da olduğu üzere bir salgının bu kadar büyük bir tehdite dönüşebileceği öngörülemedi.
“NATO DAHA AKTİF ROL ÜSTLENMELİ”
Aylin Ünver Noi, NATO’nun hem kendi caydırıcılığını koruyabilmek hem de müttefiklere yardımları ulaştırabilmek için, insan güvenliğini öncüleyen mevzularda çok daha faal rol üstlenmesi gerektiği görüşünde.
“İklim değişikliği ile birlikte doğal afetlerin şiddetinin ve ölçüsünün artması, 2000’li yıllar itibariyle var olan salgın hastalıklarının da gelinen noktada daha global boyuta ulaşması bu muhtaçlığı gözler önüne seriyor” kelamlarını kaydeden Noi, “Ayrıca NATO’nun kendi misyonunu yerine getirmesini de zorlaştırabileceği, caydırıcılığı üzerinde olumsuz tesir yaratabileceği için de ittifak bu tehditleri göz önünde bulundurarak planlamalarına dahil etmeli” dedi.
LİDERLER YÜREK ORTAYA KOYABİLECEK Mİ
NATO kapsamında kıymetli vazifelerde bulunmuş olan ABD’li emekli general Hodges ise, geçmişte Amerikan ordusunda, bir salgına yol açabilecek biyolojik akın tehdidine karşı tatbikatlar yaptıklarını anlatırken, şöyle devam etti:
“Salgınlar yeni değil, hiç hazırlık yapılmayan, kimsenin düşünmediği hususlar da değil doğal ki. Harp oyunu ve simülasyonlarla bu tehditlere karşı hazırlıklar yapıldı. Ancak kıymetli olan nokta şu: siyasi önderlerimiz bunlardan çıkartılan dersleri dikkate alıyor mu? Açık konuşalım: Önderler bu bahiste bütçelere bakar ve kullanacaklarından emin olmadıkları bir şeye para harcamak istemeyebilirler. Artık daima birlikte, siyasi başkanlarımızın bu salgından sonra, bir sonraki kriz için hazırlıklı olmak ismine çok kapasite artırımı için onay vermeye yürekleri olup olmayacağını göreceğiz.”
“ALMANYA’DAN DERS ÇIKARMALIYIZ”
Hodges, salgınla gayrette bilhassa üye ülkelere ulusal planda büyük vazifeler düştüğüne dikkat çekerek, NATO’nun kurucu mutabakatı olan Kuzey Atlantik Mutabakatı’nın 3. unsuruna işaret etti.
Her üye ülkenin direnme gücü ve yetkinliğini koruyup daha da geliştirmekle yükümlü olduğunu hatırlatan Hodges, “Bu bağlamda Almanya salgın ile gayrette çok yeterli, hepimize ders olacak bir performans sergiliyor” diye konuştu.
Tüm NATO üyelerinin kendi özgün şartlarını dikkate alarak Almanya’nın bu süreçteki kriz idaresine bakarak, gereken dersleri çıkarabileceğini söyleyen Hodges, şunları lisana getirdi:
“Bu salgın vesilesiyle her üye ülke çok önemli hasar ve kayıplara yol açabilecek farklı olasılıklara karşı toplumunun ve altyapısının hazırlıklı olup olmadığına dönüp bakmak zorunda zira bu bir yükümlülük. Halkın hükümet ve kurumlarına itimadı büyük değer taşıyor. Örneğin Almanya’da bilim insanların büyük bir inanç duyulduğu ortada. Zira bu üzere inanılmaz durumlarda biliminsanları ‘Şunu yapmamız gerekiyor’ dediğinde onlara itimat duyduğu için gerekeni yapıyor. İşte bunun sağlanması için her üye ülkeye ulusal seviyede yükümlülük düşüyor.”
TÜRKİYE’YE ÖVGÜ, DAYANIŞMAYA VURGU
Salgın NATO’nun faaliyetlerini, misyonunu yerine getirebilme yetkinliklerini de etkiliyor. ABD’den Avrupa’ya 20 bin Amerikan askerinin gelmesiyle yapılması planlanan, son 25 yılın en büyük tatbikatı olması beklenen “Avrupa Savunması 2020” tatbikatının birçok etabı, salgın nedeniyle ertelendi. Öte yandan İtalya, İspanya üzere değerli müttefik ülkelerin yaşadıkları zorluklar, İttifak içinde dayanışmanın değerini bir sefer daha gözler önüne serdi.
Salgın nedeniyle NATO’nun Avrupa-Atlantik Afet Yardım Uyum Merkezi devreye girerek bir müttefikten başkasına, hayati ehemmiyete sahip tıbbi yardımların ulaştırılmasında uyumu sağladı. Türkiye ve Çekya, İtalya ve İspanya’ya yardım gönderdi.
“Sadece salgın değil, karşı karşıya olduğumuz pek çok zorluk nedeniyle birbirimize muhtaçlığımız var” diyen ABD’li emekli general Hodges, Türk ordusunun İtalya’ya gönderdiği yardımın örnek göstererek, bu dayanışmanın çok pahalı olduğunu vurguladı.
Hodges, bunun NATO’nun üyeleri ortasında inanca dayalı güçlü bağ ve çok faal işleyen bir ağ sayesinde yapılabildiğinin altını çizdi.
RUSYA VE ÇİN’DEN GELEN HAMLELER
Ancak NATO üyelerinin salgının başlarında İtalya ve İspanya’ya yardım için harekete geçmekte geç kalmaları, Rusya ve Çin’in daha evvel davranarak yardım ulaştırmaları, Ben Hodges üzere pek çok NATO uzmanının da tenkitlerine yol açtı. “Batılı müttefikler çabucak yardıma gitmiş olmalıydı” diyen Hodges, şu özeleştirisini lisana getirdi:
“ABD bir tsunami ya da zelzele olduğunda birinci yardıma giden ülke olarak bilinir. Bu sefer yapmadık. Çin ve Rusya boşluğu doldurmak istedi ve puan topladılar. Gönderdikleri yardımlar ya ilgisiz ya da standartlara uymuyordu. Fakat tekrar de basında geniş yer buldular. Bundan ders çıkarmak zorundayız.”
“DEĞERLER KORUNMALI, İSTİKRAR GÖZETİLMELİ”
NATO uzmanı Aylin Ünver Noi, ittifakın yeni sınamalarla karşı karşıya kaldığı yeni periyotta, yalnızca müttefiklerin toprakları ve vatandaşlarının korunmasından sorumlu olmadığını, tıpkı vakitte demokrasi, hukukun üstünlüğü ve insan hakları üzere siyasi kıymetlerin korunması yükümlülüğü altında da olduğunu hatırlattı.
“Dengenin sağlanması çok önemli” diyen Noi, değerlendirmesini şöyle tamamladı:
“Salgınlarla birlikte fevkalâde durumların ortaya çıkması, yiyecek güvenliği ve tedarik zincirlerinin devamının sağlanması büyük ehemmiyet taşıyor. Fevkalâde durumlar, hak ve özgürlükleri kısıtlayan harika önlemleri de gerekli kılabiliyor. Lakin bir tarafta güvenlik sağlanırken NATO’nun, ittifak üzerine inşa edildiği bu kıymetlerin korunmasının takibini de yapması gerekiyor. Bedeller korunmalı, istikrar gözetilmeli.”