BOP kapsamında 2011 yılında Kaddafi’nin devrilmesiyle iç savaşa sürüklenen Libya’da, IŞİD’e karşı birçok operasyon düzenlendi. 13 Şubat 2015’te 21 Hristiyan’ı infaz ettikleri görüntüyü internette yayınlanan İŞİD, Mayıs 2015’te Sirte kentinin denetimini ele geçirdi. Aylarca süren çatışmaların akabinde Kaddafi’nin doğduğu kent Sirte tekrar Libyalı güçlerin denetimine geçti.IŞID’in ortadan kaldırıldığı ülkede; bir tarafta Hafter öncülüğündeki Libya Ulusal Ordusu, başka tarafta ise başşehri Trablus olan Ulusal Mutabakat Hükümeti-UMH olmak üzere iki taraflı hükümet sorunu ortaya çıktı.
UMH; BM, kimi AB ülkeleri, Türkiye, Katar ve birçok ülke tarafından destekleniyor. Tobruk merkezli Temsilciler Meclisi ise Rusya, Mısır, BAE ve Fransa tarafından dayanak görüyor. Hafter’a bağlı Ordu’nun envanterini 30.000 asker, 63 eğitim uçağı, 20 savaş uçağı, 20 taarruz uçağı, 20 askeri helikopter, 7 hücum helikopteri, 5 kargo uçağı, 530 zırhlı askeri araç, 300 tank, 155 obüs/topçu, 75 taşınabilir fırlatıcı, 1 fırkateyn ve 4 devriye gemisi oluşturuyor. 17.000’den fazla savaşçıya sahip olan Misrata Tugayları; 2014’te Zintan Tugaylarını mağlubiyete uğratan ve IŞİD’i Libya’dan temizleyen güç olarak biliniyor. Çoğunluğu UHM’yi destekleyen Zintan Güçleri Libya’daki öbür değerli silahlı güçtür.
Petrol ve doğalgaz üzere güç kaynakları bakımından güçlü olan Libya iç savaş sonrası; emperyalizmin bir çaba alanı halinde geldi. Dünya güç talebinin %33’ünü petrol ve %25’ini ise doğal gaz karşılamaktadır.Dünyadaki toplam petrol rezervi yaklaşık; 260 Milyar tondur. Bu rezervin yaklaşık % 3’üne sahip Libya’nın petrol rezervi 7 Milyar tondur. Dünya petrol rezervinin % 18’ine sahip olan Venezüella’nın petrol rezervi 43 Milyar tona ulaşmaktadır. Dünya Doğalgaz rezervi toplamı 203 Trilyon metreküptür. Yaklaşık % 25 ile dünyada en çok rezerve sahip Rusya’nın doğalgaz rezervi 50 Trilyon metreküptür. Dünya doğalgaz rezervinin yaklaşık % 1’ine sahip olan Libya’nın toplam rezervi 1,5 trilyon metreküptür. Yıllık 1,3 Trilyon metreküp doğalgaz üretim kapasitesi olan Azerbaycan, dünya doğal gaz rezervinin % 0,65’ine sahiptir.
Türkiye’nin yaklaşık 50 milyon olan ton yıllık petrol tüketiminin 25 milyon tonu dizel, 5 milyon tonu jet yakıtı, 2,3 milyon tonu akaryakıt ve 4,5 milyon tonu LPG’den oluşmaktadır. Petrol ithalatında Rusya’nın hissesi %19 ve Irak’ın hissesi %18 olurken bu ülkeleri; İran, Hindistan, Arabistan ve Kuveyt takip etmektedir. Ülkemizin doğalgaz tüketiminde dışa bağımlılık oranı, petrolden yüksektir. Yıllık yaklaşık 60 Milyar metreküp doğal gaz ithalatının ülkelere nazaran dağılımında Rusya %52’lik oran ile birinci sıradadır. Bu ülkeyi İran (%17), Azerbaycan (%12) ve Cezayir (%8) takip etmektedir.
BM tarafından tanınan ve Türkiye’nin de desteklediği UMH İçişleri Bakanı Fethi Başağa, “başkent Trablus üzerindeki savaşın tırmanması halinde Türkiye’den resmen askeri dayanak isteyeceklerini“ duyurdu. Başağa’nın bu açıklamayı, Erdoğan’ın sürpriz bir ziyaret gerçekleştirdiği Tunus’ta yapması dikkat çekti. Başağa; “başkent Tunus’ta basın toplantısında, darbeci Halife Hafter’in ülkesinde BAE’ne askeri üs verdiğini belirterek, Rus güvenlik şirketi Wagner’e mensup yabancı savaşçılar, Cancavid milisleri ve Çadlı isyancıların cephede UBH’ne karşı bir arada savaştığını” söyledi. Libya’nın memleketler arası tanınırlığa sahip legal bir hükümetinin bulunduğunu vurgulayan Başağa,”Türkiye, Tunus ve Cezayir ile iş birliği içinde halkımıza, güvenliğimize ve istikrarımıza hizmet eden bir ittifak içinde olacağız.” sözünü kullandı. Libya Müftüsü Sadık el-Gıryani, “Libyalı yetkililer, Halife Haftar’ı ve başşehre saldıran yabancı destekçilerini püskürtmek için ivedilikle Türkiye’nin askeri dayanağını kabul etmeli” dedi. UMH’ye bağlı Libya’daki en güçlü silahlı kümelerin başında gelen Misrata Tugayı, seferberlik ilan ederek eli silah tutan tüm erkekleri, Hafter’e karşı Trablus cephesinde savaşma buyruğu verdi.
KADDAFİ’NİN DEVRİLMESİNDEN SONRA…
Türkiye, Libya ile imzalanan Deniz Yetki Alanlarının Sonlandırılmasına Ait Mutabakat Muhtırası yasalaştırdıktan sonra tescili için BM’ye bildirimde bulundu. Mutabakat ile Doğu Akdeniz’de Yunan oyununun engellendiği ve Libya ile Türkiye’nin denizden komşu olduğu vurgulandı. Doğu Akdeniz’de Türkiye’nin sondaj faaliyetlerine, Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum İdaresinin reaksiyon görmesi ile tırmanan Doğu Akdeniz’deki güç kaynaklarını paylaşma uğraşı sürat kazandı. Kaddafi’nin devrilmesinden sonra Yunanistan’ın Libya’ya ilişkin olan deniz alanını işgal ettiği, bu mevzuyu Türkiye’nin Trablus merkezli UMH ile görüştüğü ve bu haklarını geri alması için Milli Savunma Bakanının geçtiğimiz yıl Libya’ya yaptığı ziyaretin ana gündem unsurunu olan bu bahiste, Libya’nın Türkiye’ye takviye kelamı verdiği biliniyor.
Türkiye ile denizalanı mutabakatı yapmasının akabinde gözlerin çevrildiği Libya’da Hafter öncülüğündeki Libya Ulusal Ordusu, Trablus’un güneyindeki askeri yığınağını arttırırken, Nisan ayından bu yana başşehir Trablus’u ele geçirmek için legal UlMH’ne karşı ataklarını sürdürüyor. Nüfus yoğunluğunun fazla olduğu başşehir ve etrafı UMH denetimindeyken, Tobruk, Derna ve Bingazi üzere kentler Hafter dayanaklı Tobruk Temsilciler Meclisi’nin hakimiyeti altında bulunuyor.
SONU KESTİRİLEMEZ BİR MACERA
Genişletilmiş Vilayet Liderleri Toplantısı’nda konuşan Cumhurbaşkanı; Libya’ya asker gönderilmesi konusunda “Davet edildiğimiz yere gideriz, edilmediğimiz yere gitmeyiz. Şu anda bir davet olduğuna nazaran icabet ederiz. İnşallah Ocak ayının 8’inde, 9’unda Meclisimizden bunu da geçireceğiz ve böylelikle davete icabet edeceğiz” dedi. Bu açıklama gösteriyor ki, Türkiye, klasik “Yurtta Sulh Cihanda Sulh” dış siyaset prensibinden uzaklaşmaya devam ediyor. İktidar içeride ve bilhassa ekonomidesıkıştıkça Libya Tezkeresini yeni yılla birlikte Meclis’e getirecek ve yeni bir “1 Mart tezkeresi”olayı yaşanmazsa, Türkiye kendisini son derece karmaşık ve tehlikelerle dolu Libya topraklarında, sonu kestirilemez bir maceranın içinde bulacaktır.
Her biri farklı kümeleri ve kabile yapılarını barındıran üç başka bölgeden oluşan; paralı askerlerin cirit attığı ve gerisine farklı ülkeleri almış kümelerin çatışma alanı haline gelen Libya’nın; Kuzey Afrika’nın bütününü istikrarsızlaştıracak ve yıllarca sürecek bir memleketler arası savaş alanına dönüşmesi kaçınılmaz hale gelecektir. Bu noktada Türkiye’nin başta Libya’ya komşu ülkeler ile NATO ülkeleri olmak üzere, Suriye’de işbirliği yaptığı Rusya ile birlikte Libya’da diplomatik tahlil teşebbüslerine yoğunluk vermesi en uygun tahlil olacaktır. İnsanlık cürmü olan terör ataklarına karşı yıllardır iç savaş içinde olan Suriye’de hudut güvenliği ve barış ortamı sağlanmadan, diğer bir cephede çatışma ortamına girmek ülkemiz açısından akılcı değildir. Deniz çok bir ülkede, Türkiye’nin ve hasebiyle TSK’nin karanlık bir iç savaşta taraf olmasının, ulusal çıkarlarımıza uygun olduğunu savunmak akılcı ve diplomatik değildir.
Libya ile imzalanan ve Türkiye’de tümüyle olumlu karşılanan “Deniz Yetki Alanlarının Sonlandırılmasına Ait Mutabakat Muhtırası” ile Mavi Vatan’ın savunulması kapsamında elde edilen kazanımları kalıcı hale getirmenin tek yolu Libya’daki iç çatışmaya girmek değildir. Türkiye; tarihi birikimlerini, Libya ve komşu ülkelerle mevcut tarihi ve kültürel ortak kıymetlerini, NATO ve RUSYA’ya karşı siyasi, askeri ve jeopolitik gücünü daha faal bir biçimde kullanmalı, barışa giden yolu diplomaside aramalıdır. Aksi halde geri dönüşü sıkıntı ve zafere ulaşma mümkünlüğü epeyce kuşkulu olan bir karanlık tünele girmek zorunda kalacaktır.
Dursun Çiçek