Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye'nin Antarktika'nın geleceğinde kelam sahibi olmak istediğini söyledi. Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın bahsettiği Antarktika projesinin temelleri 2017'de atılmıştı.
BBC Türkçe, Türkiye'nin Antarktika'daki faaliyetleriyle ilgili bilgileri derledi.
ERDOĞAN NE DEDİ
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Pazartesi günü Ankara'da düzenlenen TÜBA- TÜBİTAK Bilim Mükafatları merasiminde yaptığı açıklamada “Kutuplarda ülkemizin bayrağını dalgalandıran Türkiye Antarktika bilimsel araştırma kampı da kuruldu” dedi ve şunları söyledi:
“Kamp bünyesindeki meteoroloji istasyonu faaliyete geçti ve Deniz Kuvvetleri Komutanlığı'nın deniz tabanı haritalandırması tamamlandı.
Konuyu (İngiltere Başbakanı) Boris Johnson'la da görüştüm ve tahminen de İngiltere ile birlikte orada bu çalışmayı daha da yaygınlaştırarak sürdüreceğiz.
Nihai amacımız Antarktika Muahedeler Sistemi'nde gözlemci ülke statüsünden danışman ülke statüsüne geçerek kıtanın geleceğinde kelam sahibi olmaktır.”
Türk takımı Şubat 2019'da araştırma merkezinin kurulumunu tamamladı. (Fotoğraf: 3 Şubat 2019)
TÜRKİYE ANTARKTİKA'DA NE YAPIYOR
Antarktika Bilimsel Araştırma ve Bilim Üssü Projesi, Cumhurbaşkanlığı ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı sorumluluğunda ve İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Kutup Araştırmaları Uygulama Araştırma merkezi (PolReC) koordinesinde yürütülüyor.
Projenin sefer liderliğini İTÜ Öğretim Üyesi Doç Dr Burcu Özsoy yapıyor.
Türkiye, Şubat 2019'da 3. Ulusal Antarktika Bilim Seferi kapsamında Antarktika'daki Horseshoe Adası'nda süreksiz Türk Bilimsel Araştırma Kampı kurdu.
İTÜ PolRec internet sitesinde araştırmanın misyonuyla ilgili şu tabirler var:
“Kutup bölgelerinin geleceği hakkında ülkemizin kelam sahibi olması ve görünürlüğünün sağlanması için çalışmalar yapılarak İTÜ ve Türkiye'deki başka üniversitelerdeki araştırmacılar ile ilgili ulusal ve memleketler arası bilim, araştırma, geliştirme, sanayi ve otorite sahibi kuruluşlar ortasında bir arayüz vazifesi üstlenilmesi, birebir vakitte Türkiye'de bir birincisi gerçekleştirmektir.”
Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, 25 Şubat 2019'da attığı tweetlerde Antarktika'dan fotoğraflar paylaşıp “Antarktika'da al sancağımız göndere çekildi. 3. Ulusal Antarktika Bilim Seferi kapsamında Türkiye'nin beyaz kıtadaki süreksiz üssünü kurduk. 14 bin kilometre uzakta Horseshoe Adası'nda kurduğumuz Türk Bilimsel Araştırma Kampı bilim insanlarımıza 3 yıl boyunca yaz döneminde mesken sahipliği yapacak” yazmıştı.
Türkiye, Antarktika Muahedeler Sistemi'nde 'gözlemci' statüsünde bulunuyor. Antarktika'ya yapılan seferlerle Türkiye, 'gözlemci'den, 'danışman ülke' statüsüne geçmeyi hedefliyor.
Türkiye'den Antarktika'ya gönderilen grup Horseshoe Adası'nda üs kurdu. (Fotoğraf: 20 Şubat)
Sefer önderi Doç Dr. Özsoy, Şubat 2019'da Anadolu Ajansı'na (AA) yaptığı açıklamada birinci iki seferde fizibilite çalışmalarının yapıldığını söylemiş ve şu bilgileri vermişti:
“Bu bilim kampının çok büyük değeri var. Türkiye'den 14 bin km uzaklıktaki kıtaya gelen bilim beşerlerine çalışmalarını yaparken rahatlık sağlayacak bilim kampımız 3 sene yaz sonunda hizmet verecek.”
Türk bilim insanları Şubat'ta bilim üssünün kurulumunda Antarktika'ya yaklaşık 6 tonluk 3 modülü, mavna, zodyak botlar ve helikopterle karaya taşımış ve bir haftanın sonunda modüllerin suramı tamamlanmıştı.
AA'nın haberine nazaran Aralık 2019 itibariyle, Türkiye'nin Antarktika'ya düzenlediği ulusal seferlere katılan 100'e yakın bilim beşerinin araştırmaları sonucu 11 memleketler arası bilimsel eser yayınlandı, 35'inin yayın çalışmaları devam ediyor.
İlk seferde yapılan fizibilite çalışmaları sonucu “Analitik Hiyerarşi Tekniği Kullanılarak Türk Antarktika Araştırma İstasyonunun Yer Seçimi” başlıklı makale yayımlandı. Bu yayınla, Türkiye'nin kıtada kuracağı üssün yer seçiminde kullanılan kriterler belirlendi.
TÜRKİYE ANTARKTİKA ANTLAŞMASI'NDA TARAF MI
Antarktika Antlaşması 1959'da imzalandı, 1961'de devreye girdi.
Antlaşma, Antarktika'yı bilimsel bölge olarak tesis ediyor, barış ve bilime adanmış doğal muhafaza alanı olarak garanti altına alıyor ve bilimsel araştırmaların özgürlüğünü sağlıyor. Antlaşma uyarınca kıtada askeri faaliyet yasak.
Anlaşmaya taraf 53 ülke var. Türkiye 1995'te mutabakatın tarafı oldu.
Üssün kurulumuna çok sayıda araştırmacı ve danışman katıldı. (Fotoğraf: 19 Şubat)
Anlaşmanın birinci imzacıları olan 12 ülke 'istişari taraf (danışman)' statüsünde.
Anlaşmanın birinci imzacıları olan ülkeler şöyle: ABD, Arjantin, Avustralya, Belçika, Fransa, Güney Afrika, İngiltere, Japonya, Norveç, Rusya, Şili ve Yeni Zelanda.
Anlaşmaya sonradan katılanlarla birlikte toplamda 29 ülke 'danışman statüsünde'. Bu ülkeler de her yıl kıtaya ait bilgi paylaşımı ve karar alımı için gerçekleştirilen toplantılarda yer alıyor ve oy hakları oluyor.
2019 itibariyle, Türkiye dahil taraf olan öteki 25 ülke ise, mutabakat kapsamındaki toplantılara 'istişari olmayan taraf' (gözlemci) olarak katılıyor.
Türkiye Dışişleri Bakanlığı'nın internet sitesinde “Antlaşma kararları uyarınca, Antarktika'da bilimsel üs kurulması ya da bilimsel sefer düzenlenmesi üzere kapsamlı araştırma çalışmalarıyla kıtaya ilgilerini kanıtlayan ülkelerin de istişari taraf statüsünü kazanması mümkündür” deniyor.
Türkiye de Antarktika'ya kurduğu araştırma üssüyle 'gözlemci' statüsünden çıkıp 'danışman' statüsüne yükselmek istiyor.
ANTARKTİKA NEDEN ÖNEMLİ
Antarktika, Güney Yarımküre'nin en güneyinde bulunuyor. Kıtanın neredeyse %98'i buzlarla kaplı.
Mevcut durumda, Antarktika dünyanın en soğuk, en kuru ve en rüzgârlı bölgesi.
Antarktika'nın kimi bölgeleri 2 milyon yıldır yağmur yüzü görmedi.
Kıtada penguenler, deniz aygırları ve az sayıda bitki tipi yaşıyor.
Kıta, hiçbir ülkenin toprağı olarak kabul edilmiyor lakin Antarktika'da toprak tez eden yedi hükümran devlet var: Arjantin, Avustralya, Şili, Fransa, Yeni Zelanda, Norveç ve İngiltere.
Yerleşik bir insan topluluğu yok. Fakat kıtada bilimsel faaliyetlerde bulunmak üzere süreksiz olarak bulunan bilim insanları var.
Bu ülkeler Arktik bilimsel araştırma ve eğitim tesislerini genelde hak argüman ettikleri topraklara kurdu ancak kimileri hak tez edilen bölgelerin dışında. Kıtada toprak savında bulunmayan Rusya ile ABD'de de öteki ülkelerin hak tez ettiği bölgelerde araştırma tesisleri kurdu.
Antarktika Antlaşması'nın birinci 12 imzacısı olan ülkelerin kıtada toplam 55 Antarktika araştırma istasyonu var.